SASKA KĘPA
Jest częścią dzielnicy Pragi Południe,
położoną między Wisłą, alejami Poniatowskiego i Waszyngtona, Kanałem Wystawowym
i Gocławiem. Zaliczany jest do niej także przyległy Park Skaryszewski
im. Paderewskiego.
Saska Kępa obejmuje cześć terenów dawnej
wyspy-kępy, odciętej od jej lewego brzegu, a następnie na skutek akumulacyjnego
działania rzeki, połączonej z jej brzegiem prawym (pozostałość starorzecza Wisły
stanowi dzisiaj jeziorko Kamionkowskie).
Od XIV wieku należała do Solca i nosiła
nazwę Kępy Soleckiej. Nazywana też była Kępą Kawcza. Do XVII wieku była
niezamieszkana. Wykorzystywano ją jako żywy magazyn chrustu i wikliny na płoty,
do produkcji koszy oraz budowy wałów i grobli zabezpieczających brzegi Wisły.
Osadnictwo na Kępie datuje się od 1628
roku. Jako pierwsi zamieszkali tu koloniści holenderscy, popularnie zwani Olendrami, którzy przybyli do Polski w poszukiwaniu schronienia przed
prześladowaniami religijnymi we własnym kraju. Od tego czasu pojawiła się
kolejna nazwa - Kępa Holenderska lub Olenderska. Przybysze trudnili się hodowla,
warzywnictwem i rolnictwem.
W 1656 roku Kępa znalazła się w zasięgu
Warszawskiej bitwy ze Szwedami i w czasie trzydniowych walk uległa zniszczeniu.
Pamiątkę tych wydarzeń stanowi dzisiaj obelisk stojący na pozostałości
nieistniejącego już Wału Gocławskiego. Z tego tez roku pochodzi najstarszy zapis
ikonograficzny Kępy - rycina szwedzkiego inżyniera i rysownika Erika Johsena
Dahlberga, żołnierza najeźdźczej armii Karola X. Pod koniec XVII wieku tereny Kępy
dzierżawili mni. Ernest Denhoff i Jakub Sobieski.
Kolejne zniszczenia Kępy nastąpiły w
latach 1701-1711, w okresie tzw. wojny północnej, gdy na jej terenach obozowały
wojska szwedzkie, saskie i rosyjskie. Ponownie armie saskie i rosyjskie
stacjonowały tu w 1733 roku w czasie walk o koronę polską, prowadzonych miedzy
stronnikami Stanisława Leszczyńskiego i Augusta III Sasa (w tymże roku na polach
sąsiedniego Kamiona - Kamionka dokonano elekcji Augusta).
Od 1735 do 1795 roku tereny Kępy
dzierżawili król Polski August III i jego spadkobiercy. Dwór królewski
organizował tu zabawy i polowania. okresu Kępę zaczęto nazywać Kępa Saska. Prof.
M. M. Drozdowski podaje, iż "głośno było wówczas w Warszawie o schadzkach
królewskich z pięknościami stolicy w pałacu myśliwskim na Kępie", który należał
do Marianny Denhoffowej. Podczas szturmu Pragi, 4 XI 1794 roku bronił Saskiej
Kępy, jako przedpola Pragi, 2,5-tysieczny korpus pplk.Władysława Jabłonowskiego
(później generała w Legionach Dąbrowskiego, dowódcy Legii Nadwiślańskiej,
wysłanego przez Napoleona do walk z powstańcami murzyńskimi na San Domingo,
gdzie zmarł na żółtą febrę). Przedpole to obejmowało odcinek miedzy Wisła a
rozlewiskami wówczas jeszcze nieuregulowanego jeziorka Kamionkowskiego. Obrońcy
nie zdołali zatrzymać przeważających sił nieprzyjaciela, który ta droga dotarł
do centrum Pragi.
Od lat dwudziestych XIX wieku, a w
szczególności w drugiej jego połowie, Saska Kępa staje się miejscem niedzielnego
wypoczynku mieszkańców Warszawy. Powstają tu lokale rozrywkowe, strzelnice,
kręgielnie, huśtawki i inne tereny zabaw. Goście przybywają tu głównie woda:
statkami, łodziami i krypami, a także pieszo, bryczkami i wozami przez most na
łasze wiślanej odgradzającej Kępę od Pragi (naprzeciw ulicy Kępnej). W 1864 roku
mieszkańcy Saskiej Kępy uzyskali status włościan i nie musieli już płacić miastu
czynszu dzierżawnego Administracyjnie Kępa jako wieś została włączona do gminy
Wawer.
Początek XX wieku przynosi ożywienie
rozwoju Saskiej Kępy, głownie za sprawą zbudowania mostu Poniatowskiego, wówczas
zwanego oficjalnie mostem Mikołajewskim a przez Warszawę - przekornie - Trzecim
mostem (1904-1913), usypanie Wału Miedzeszyńskiego (1906-1912) oraz założenia
parku Skaryszewskiego (1905-1922). Opracowano tez pierwszy projekt
rozparcelowania jej terenów pod stała zabudowę miejska (1910-1911).
Wybuch I wojny światowej a następnie
wysadzenie (1915) przez wycofujących się Rosjan mostu wstrzymały rozwój Saskiej
Kępy W kwietniu 1916 roku Saska Kępa została włączona do Warszawy co stworzyło
perspektywę zmiany jej charakteru w nowoczesna dzielnice mieszkaniowa. Nastąpiło
to dopiero po odwodnieniu jej terenów i odbudowie mostu Poniatowskiego
(1921-1926).
Styl zabudowy Saskiej Kępy lat
dwudziestych i trzydziestych stanowi obraz kierunków dominujących w
architekturze polskiej tamtych lat, od stylów historyzujących (dworkowy i
klasycystyczny) po skrajny funkcjonalizm.
Podczas oblężenia Warszawy we wrześniu
1939 roku odcinka Saskiej Kępy broniły: III/336 pp, II/26 pp i 103 batalion
strzelecki, wspomagane przez inne pododdziały Podczas dwutygodniowych
uporczywych walk nie oddały one swoich stanowisk W okresie okupacji niemieckiej
z racji swego statusu społecznego Saska Kępa była miejscem intensywnej
działalności oświatowej. W prywatnych mieszkaniach prowadzono komplety dla
uczniów szkół średnich oraz zajęcia dla słuchaczy tajnych wyższych uczelni,
zwłaszcza Uniwersytetu Warszawskiego.
12 IX 1944 weszły na Saska Kępę oddziały
radzieckiej 175 DP, które po czterech dniach zluzowały jednostki polskiej 3 DP i
natychmiast przystąpiły do forsowania Wisły na Czerniaków pozostający jeszcze w
rękach powstańców Forsowanie to kontynuowano przez następne 5 dni, lecz wskutek
znacznej przewagi niemieckiej zdziesiątkowane oddziały zostały zmuszone do
powrotu na prawy brzeg Wisły.
Po II wojnie światowej w sąsiedztwie
międzywojennej zabudowy wzniesiono kilka osiedli mieszkaniowych. W 1955 roku w
sąsiedztwie Saskiej Kępy zbudowano największy sportowy stadion stolicy - Stadion
X-lecia, który od 1989 roku wykorzystywany jest jako miejsce największego targu
Europy tzw. Jarmarku Saskiego. W okresie tym zbudowano na Saskiej Kępie Szpital
Dziecięcy przy ul.Niekłańskiej oraz wzniesiono nowoczesny kościół parafialny
p.w.Św.Andrzeja Boboli. W 1974 roku przecięła ją wielka arteria komunikacyjna -
Trasa Łazienkowska
Tadeusz Burchacki, 2003 r.
SASKA KĘPA - NOWSZA HISTORIA
Lata 90-te przyniosły liczne
zmiany organizacyjne. Po reformie samorządowej w Polsce, Saska Kępa znalazła się
w latach 1990-1994 w Dzielnicy-Gminie Warszawa Praga Południe, w latach
1994-2002 w gminie Warszawa-Centrum w dzielnicy Praga Południe, a w 2002 r. w
gminie o uprawnieniach powiatu – m.st. Warszawie, w dzielnicy Praga Południe.
W maju 1993 roku powstał Samorząd Mieszkańców Saskiej Kępy pracujący w 4-letnich kadencjach.
W 1992 r. ponownie stanął w Parku Skaryszewskim im. I.J. Paderewskiego pomnik pułkownika Edgara M. Hause’a (26.III.1858-28.III.1938) – zasłużonego dla niepodległej Polski, przyjaciela prezydenta USA Th. W. Wilsona oraz Ignacego J. Paderewskiego. Pomnik, dzieło Franciszka Blacka, po raz pierwszy postawiono w parku w 1932 roku, jeszcze za życia Hause’a. Po wojnie, na początku lat pięćdziesiątych pomnik po cichu z parku zniknął i został przetopiony. Pieniądze na jego odbudowe zbierano od 1988 r. w Polsce i USA. Dawną figurę odtworzył prof. Marian Konieczny, uroczystego odsłonięcia dokonano w 60-tą rocznicę pierwszego – 4 lipca 1992. Obecni byli: rodzina Hause’a, ambasador USA, przedstawiciele Kongresu Polonii Amerykańskiej, prof. M. Konieczny, Burmistrz i władze Dzielnicy-Gminy Praga Południe i wiele innych .
Gdy Warszawa
w 1996 r. obchodziła uroczyście swoje 400-lecie stołeczności, samorząd Saskiej
Kępy uznał, że i Saska Kępa powinna obchodzić swoje 80-lecie stołeczności (jak
wspomniano wcześniej, Saska Kępa należała do kwietnia 1916 r. do gminy Wawer).
Przy współudziale Towarzystwa Przyjaciół Saskiej Kępy i Towarzystwa Przyjaciół
Grochowa odbyła się nadzwyczajna Sesja Rady Dzielnicy Praga Południe
poświęcona 80-leciu stołeczności Saskiej Kępy, Grochowa i Kamionka. Odsłonięto
też tablicę pamiątkowa kamionkowskiego pola elekcyjnego na ścianie kościoła na
Kamionku. W kościele na Saskiej Kępie odprawiono uroczysta Mszę Św. w intencji
wszystkich mieszkańców, której towarzyszył okolicznościowy program
słowno-muzyczny przygotowany przez uczniów Liceum im. Bolesława Prusa. Uczniowie
wydali też numer specjalny (4/96) szkolnej gazetki Prus Press poświęcony w
całości Saskiej Kępie.
Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych to okres TKACZUKOMANII. Ojczyzną jej była, co nie każdy wie - Saska Kępa. Rozpoczęli ją absolwenci szkoły podstawowej nr 15 przy ul. Angorskiej, którzy dokuczali srogiemu dla nich woźnemu ze swej byłej szkoły. Sprawa szybko wymknęła się spod kontroli. Ciekawe, dlaczego tak szybko, tak szeroko i dlaczego właśnie wtedy surrealistyczna akcja miała miejsce. Więcej znajdą Państwo w książce saskokępianina Rocha Sulimy "Antropologia Codzienności" opublikowanej w Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w 2000 r. w rozdziale "O imionach widywanych na murach".
Trzy razy, w 1994, 1995, 1996 odbyły się nowatorskie i oryginalne w formie wystawy sztuki pod wspólną nazwą „Ulica Artystów” Były to długotrwałe wystawy dzieł sztuki artystów z Saskiej Kępy na wystawach sklepów przy ulicy Francuskiej. Zorganizowała je przy wsparciu Urzędu Dzielnicy Praga Południe pomysłodawczyni Beata Gula, właścicielka galerii im. Bronisława Koniuszego przy ulicy Francuskiej 1. Wystawom zawsze towarzyszyły inne atrakcyjne imprezy i happeningi, Np. podczas drugiej wystawy wszystkie drzewa na ulicy Francuskiej miały pnie owinięte fioletowy materiałem, a na chodnikach widniały wielkie białe liście. W 1997 odbyły się „Salony Letnie”, to znaczy wystawy w kawiarniach przy ulicy Francuskiej, a w 1998 r. Francuska była „Ulicą Poezji”.
Na Saskiej Kępie wybudowano nowy kościół Miłosierdzi Bożego przy ulicy Ateńskiej. Konsekracji dokonał dnia 7 kwietnia 2002 r. ks. biskup Kazimierz Romaniuk Ordynariusz Diecezji Warszawsko-Praskiej. Budowa trwała wyjątkowo krótko, bo starania o przydział terenu rozpoczęły się w 1996, po 3 latach oddano do użytku kaplicę i dom parafialny, a po kolejnych trzech latach całość była gotowa. Saka Kępa, która dotychczas była największą parafią w Warszawie została podzielona na dwie części. Nowa parafia Miłosierdzi Bożego liczy ok. 15 tys. Mieszkańców.
Magdalena Czerwosz, 2003 r.
 |
 |
 |
